ANTONINA ŻABIŃSKA – odważna Kobieta, której historię poznał świat dzięki amerykańskiej pisarce Diane Ackerman i hollywódzkim twórcom filmu „Azyl”.
Antonina należała do ludzi, dla których przyzwoitość, oddanie i poświęcenie były czymś oczywistym. Urodziła się w 1908 roku w Petersburgu. Znana jako żona dyrektora warszawskiego Ogrodu Zoologicznego Jana Żabińskiego oraz bohaterka ratująca wraz z mężem Żydów uciekających z getta.
Jan Żabiński był znakomitym naukowcem. Warszawskie zoo przekształcił przed wojną w jeden z najnowocześniejszych ogrodów zoologicznych na świecie. Zajmował się między innymi rekonstrukcją wymarłych gatunków, jak żubry i tarpany, także psychiką zwierząt.
Antonina wspomagała męża, opiekowała się zwierzętami chorymi, odrzuconymi przez rodziców. Była również autorką opowiadań i książek: „Jak białowieskie rysice zostały Warszawiankami ” czy „Dżolly i s-ka”.
W czasie okupacji, dom Państwa Żabińskich zwany „Willą pod Zwariowaną Gwiazdą” stanowił bezpieczny azyl dla Żydów i konspiratorów aż do wybuchu Powstania Warszawskiego. Całkowita liczba Żydów, którzy przewinęli się przez willę Żabińskich, nie jest pewna. Szacuje się, że było to blisko trzystu osób. Do lokatorów niezwykłego domu należała rzeźbiarka Magdalena Gros zwana pieszczotliwie „Szpakiem”, Rachela Auerbach – pisarka i dziennikarka, współpracownica Emanuela Ringelbluma, mistrz bokserski Samuel Kenigswein z żoną i dwójką dzieci, żona i córka zmarłego w getcie entomologa Szymona Tenenbauma, mikrobiolog profesor Ludwik Hirszfeld – współorganizator Polskiej Akademii Nauk.
Wybuch Powstania Warszawskiego i wkroczenie sowietów na Pragę zmusiło Antonię Żabińską i jej dzieci do ucieczki z Warszawy.
Jan Żabiński, pseudonim „Franciszek”, walczył w Powstaniu Warszawskim w Śródmieściu, za co otrzymał drugi w swoim życiu Krzyż Walecznych. Po kapitulacji stolicy trafił niewoli. Do Kraju wrócił w 1946 roku.
Okupacyjne i powojenne historie pełne poświęcenia, odwagi i determinacji możemy poznać na podstawie wspomnień Antoniny Żabińskiej „Ludzie i zwierzęta”. Książka jest jednocześnie wspaniałą kroniką Warszawy i jej mieszkańców.
Po wyzwoleniu stolicy Antonina, najszybciej jak tylko mogła, z dziećmi: Rysiem i maleńką Teresą wrócili do „domu”. Wspominała:
„Wjeżdżaliśmy na Wolę. Tylu naocznych świadków tragedii Warszawy opisywało mi krajobraz zdruzgotanego miasta, ale mimo to pierwsze wrażenie na widok ruin i gruzów było wstrząsające. Wszędzie dookoła ślady walki, okrutnego barbarzyństwa okupanta – wśród nich tylko jezdnia, po której toczył się nasz samochód, była czysta, uporządkowana i przez to wydawała się wręcz nierealna. Z uporem wypatrywaliśmy ocalałych resztek domów, czepialiśmy się wzrokiem każdej nienaruszonej ściany. I coraz silniej ogarniała nas świadomość, że to olbrzymie cmentarzysko kryje w sobie zalążki życia.
Zimowe słońce zaglądało do czarnej czeluści lejów, przeświecało poprzez dziurawe stropy i fasady, przez sieć dziwacznie splątanych prętów, kabli, rur. Chociaż było mroźnie, czoła mieliśmy wilgotne od potu.”*
Antonina z wielką determinacją rozpoczęła starania o powrót do willi – swojego przedwojennego mieszkania i przede wszystkim o odbudowę zoo. Sprawa była nieoczywista w zrujnowanym mieście.
Żabińska wędrowała po urzędach, odnawiała znajomości, odwoływała się do sentymentów i życzliwości. Sprzymierzeńcem były zwierzęta. Antonina nawiązała współpracę z Polskim Radiem, gdzie czytała opowiadania o swoich podopiecznych, poszerzając grono sympatyków.
Po powrocie Jana do Warszawy, oboje walczyli o Ogród Zoologiczny. W 1948 roku warszawskie zoo oficjalnie przywrócono do życia. Pierwsze 150 okazów pochodziło głównie z darów od osób prywatnych.
A rok później Antonina pisze:
„Rok 1949, 21 lipca … Jutro otwarcie Trasy W-Z. Święto tych wszystkich, którzy pierwsi stanęli do startu. Trzy wielkie czerwone litery ZOO górują nad zielenią parku Praskiego, tuż prawie przy samej trasie. Jutro po raz pierwszy tłumy odwiedzających przekroczą bramę odrodzonego zoo.”**
Jan Żabiński niestety nie cieszył się długo pracą w swoim ogrodzie zoologicznym. W 1951 roku w obawie przed komunistyczną władzą złożył rezygnację ze stanowiska i państwo Żabińscy opuścili swoją ukochaną willę. Jan zajmował się popularyzacją zoologii pisząc książki i tworząc cykl pogadanek o zwierzętach w Polskim Radiu, za co wyróżniono go „Złotym Mikrofonem”.
Antonina również publikowała. Dla młodszych czytelników tomy „Rysice” (1948) i „Borsunio” (1964). W 1968 roku wydała wspomnienia „Ludzie i zwierzęta”, a w 1970 roku – „Nasz dom w ZOO” poświęcona warszawskiemu zoo.
W 1965 roku instytut Yad Vashem, w uznaniu okupacyjnych zasług Antoniny i Jana Żabińskich, przyznał państwu Żabińskim medal Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata.
W 2008 roku Antonina Żabińska została pośmiertnie odznaczona Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Zmarła w 1971 roku. Została pochowana na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 212-3-4).
Polecamy przeczytać:
- Antonina Żabińska – „Ludzie i zwierzęta”,
- Diane Ackerman – „Azyl. Opowieść o Żydach ukrywanych w warszawskim ZOO”
Doradzamy obejrzeć:
- Film „Azyl” – zekranizowana w 2017 roku na podstawie książki Diane Ackerman. W filmie Antoninę Żabińską zagrała Jessica Chastain.
Doradzamy zwiedzić willę Państwa Żabińskich, zwaną „Willą pod Zwariowaną Gwiazdą” . Można to zrobić tylko z przewodnikiem. A potem wyruszyć na szlak Antoniny Żabińskiej po Warszawie.
*Antonina Żabińska – „Ludzie i zwierzęta”, Wydawnictwo Literackie Sp. Z o.o., 2017, strona 249
**Antonina Żabińska – „Ludzie i zwierzęta”, Wydawnictwo Literackie Sp. Z o.o., 2017, strona 371
